Um vandamál, Stephensena og matreiðslubækur

Einu sinni hélt ég því fram að það mætti bæta úr öllum ágöllum við að búa á Íslandi með því að fá nógu helvíti öflugan dráttarbát og draga landið eins og þúsund kílómetrum sunnar á hnöttinn. Ég meinti þetta alveg (svona án tillits til praktískra vandamála við framkvæmdina).

Ég er búin að skipta um skoðun. Ég kann orðið vel við mig hér norðurfrá. Og það duga engir dráttarbátar til að leysa vandamálin.

Á svona tímum er alveg ágætt að sökkva sér ofan í átjándu öldina. Með öllum hennar hungursneyðum og harðindum og eldgosum og ísárum og bólusóttum og frostavetrum og veseni. Hjálpar til að setja hlutina í samhengi. Menn voru samt að pæla í sömu hlutunum þá - svona stundum. Að breyttu breytanda.

,,Hvörninn verður svo forsjállega búið á flestum jörðum og hjáleigum til sveita og við sjó á Íslandi, að komizt verði að mestu, ef eigi öllu leyti hjá útlendra matvæla kaupum í góðu, meðal- eður jafnvel bágara árferði?" spurði einhver Stephensenanna 1787.

Þetta er nú alveg í fullu gildi. En svo bætti hann við:

,,Finnist það ómögulegt fyrir tómthúss- eður þurra-búða fólk á Íslandi að ánvera útlendra matvæla, þá spyrst: Er tómthúss- eður þurrabúða-fólk við sjó landinu meir til nota en byrði? Getur það ei gagnazt sjálfu sér og landinu meir í sveitum en við sjó? Og hvörninn verður því þá bezt og kostnaðar-minnst þar til hjálpað?"

Þetta er nú kannski ekki alveg lausn í dag, að senda bara alla upp í sveit. Enda útrásarvíkingar búnir að kaupa upp sveitirnar, meira og minna.

Og svo auglýstu Stephensenarnir eftir handriti að matreiðslubók og lofuðu 20 ríkisdölum í verðlaun fyrir besta handritið.

Það kom mér ekki á óvart. Þeir voru upplýsingarmenn og vissu sínu viti. Matreiðslubækur leysa mörg vandamál. Duga kannski ekki alveg til að leysa allt sem nú steðjar að. En hjálpa til, mikil ósköp.

Af keppnum, kryddum, verðum og veðrum

Það er alltaf verið að segja manni að þetta eða hitt nafnorðið sé ekki til í fleirtölu í íslensku. Sem er náttúrlega þvæla því ef hægt er að mynda fleirtölu af orðinu með góðu móti, ef fleirtalan er út af fyrir sig rökrétt og jafnvel allt að því nauðsynleg og hefur verið notuð - hvernig er þá hægt að fullyrða að hún sé ekki til í íslensku? Það má svo alltaf deila um hvort fleirtölumyndin eigi að teljast gott mál eða ekki - en það er allt annar handleggur.

Meira að segja Íslensk málstöð viðurkennir þetta. Tvö dæmi sem málvöndum er gjarnt að hneykslast á eru keppni (keppnir) og verð (öll verð) en hér eru tilvitnanir í málfarsbanka málstöðvarinnar:

,,Fleirtalan keppnir á aðeins við þegar talað er um kappleiki eða mót en ekki þegar orðið merkir: kapp. Það sama á við um orðið samkeppni. Það var gífurlega mikil samkeppni í öllum ljóðasamkeppnunum sem þau tóku þátt í."

,,Gott verð, lágt verð, hátt verð. Síður "góð verð", "lág verð", "há verð", þó virðist ekki alltaf hægt að komast hjá því að nota verð í fleirtölu. Til að mynda í setningunni: öll verð eru án virðisaukaskatts. Þess ber einnig að geta að fleirtalan kemur þegar fyrir í fornmáli (í Auðunar þætti) og í samsetningum á borð við kýrverð og ærverð er verð tölubeygt."

Einu sinni fékk ég grein til baka úr prófarkalestri með athugasemdinni: ,,Krydd er ekki til í fleirtölu." Og kom þá fyrir lítið þótt ég vitnaði í Guðbrand biskup, Magnús prúða og Jón Grunnvíking, sem allir töluðu um kryddin án þess að skammast sín fyrir.

Mér datt þetta í hug á dögunum þegar ég rakst á einhverja fleirtöluhneykslunarumræðu. Og þá fór ég að velta fyrir mér: Hvernig ætli málvöndum nútímans yrði við ef eitthvert ungskáldið sendi frá sér kvæði þar sem sjá mætti línurnar:

Svört verða sólskin
um sumur eftir,
veður öll válynd.
Vituð ér enn eða hvað?

Safnast þegar saman kemur

Mig langar að vekja athygli á því - ef þið eruð með aðgang að snara.is - að þá var ég að bæta 350 uppskriftum af ýmsu tagi inn í uppskriftasafnið þar, svo að það styttist í að þar verði að minnsta kosti 5000 uppskriftir. Ég ætlaði reyndar að vera búin að ná því marki í sumar en það dregst augljóslega eitthvað.

(Þeir sem eru áskrifendur að snara.is fá náttúrlega einhverja tugi af orðabókum og kortabókum og nafnabókum og orðstöðulyklum og svoleiðis dótaríi í kaupbæti við Matarást og uppskriftasafnið ...)

Þetta var plögg dagsins.

Matarinnkaup kreppuhúsmóður

Ég fór í búð í gær. Venjuleg laugardagsverslunarferð og ég var bara að kaupa handa mér því að ég á ekki von á gestum næstu daga (og Sveinbjörn er léttur á fóðrunum) svo að þetta voru afskaplega dæmigerð innkaup á mínu heimili. Það sem ég keypti var:

2 kíló grísabógur
1 bréf magurt beikon, 140 g
1 stykki sterkur Gouda, 525 g
2 350 g dósir grísk jógúrt
2 lítrar léttmjólk
2 lítrar appelsínusafi
1 bakki ferskt rósmarín
1 dós Ora túnfiskur í olíu
1 dós ljóst síróp (Tate&Lyle, 454 g)
4 sítrónur
1 poki blönduð salatblöð, íslensk (Gullfoss)
6 íslenskir tómatar
3 bökunarkartöflur, 900 g
1 vel þroskað avókadó, 400 g
1 stór laukur
1 rauðlaukur (sem að vísu reynist heita rauð paprika á strimlinum)

Þetta er handa mér í matinn í svona fimm daga (túnfisksalat með tómötum, salatblöðum, avókadó og harðsoðnu eggi (til í ísskápnum); pörusteik með bökuðum rósmarínkartöflum; grísasamlokur með beikoni og osti og salat með; svínakjötssalat með avókadó, tómötum, rauðlauk og beikonkurli; og þá er enn einhver afgangur af kjötinu sem gæti verið biximatur með kartöflum og lauk eða smátt skorið svínakjöt með tómötum undir gratíneraðri kartöflustöppuþekju eða eitthvað allt annað. Mjög ólíkir réttir svo að maður hefur ekki á tilfinningunni að sé verið að borða afganga. Svo er jógúrt í morgunmatinn og út í hana kannski síróp eða hunang eða einhver sulta úr ísskápnum.

Þannig að ég er með allt sem ég þarf í fimm daga, sýnist mér, og líklega afganga (af afgöngunum) til að taka með í nestið og borða í hádeginu. Það er ekkert brauð inni í þessu en ég baka allt mitt brauð sjálf þessa dagana og er vel birg af hveiti. Og eitthvað á ég nú í skápnum sem ég nota. En svo til allur maturinn fyrir fimm daga er samt inni í þessu.

Þetta kostaði 4666 krónur allt saman. Og - svona miðað við þessa síðustu og verstu tíma og allt það - þá finnst mér það bara hreint ekkert mikið. Næstum upp á krónu sama og ein stór pepperónípítsa á Pizza Hut (ekki að ég færi nokkurntíma að sækja mér pítsu á Pizza Hut, sko ...). Grísabógurinn kostaði svipað og stór pylsupakki. Og í þessu er grænmeti og ferskt rósmarín og 700 króna oststykki og fleira. Meirihlutinn íslenskar vörur.

Sko, víst er dýrt að kaupa í matinn. En það er sannarlega ekki sama hvað maður kaupir. Eða hvar, ef út í það fer.

Ég veit ekki með ykkur en nú orðið kaupi ég aldrei nokkurn skapaðan hlut án þess að athuga hvað hann kostar. Og ef mér finnst eitthvað of dýrt, þá einfaldlega kaupi ég það ekki. Ég hugsaði ekki þannig fyrir ári; fylgdist að vísu sæmilega með verði en ef mig vantaði/langaði í eitthvað keypti ég það oftast þótt mér þætti það dýrt.

En ekki núna. Og það er gott. Auðvitað kemur fyrir að ég þarf að breyta kvöldverðarplaninu í búðinni af því að ég tími ekki að kaupa hráefni sem stóð til að elda. En það verður þá bara að hafa það.

Og pörusteikin sem er í ofninum er farin að ilma verulega vel ...

Við Sveinbjörn

Við Sveinbjörn erum að gæða okkur á kexi og osti og gráfíkjusultu í morgunmat, annan daginn í röð. - Hér sperra nú lesendur sem ekki eru Facebook-vinir mínir kannski eyrun (eða hvessa augnaráðið, er líklega réttara að segja) og halda kannski að ég hafi í blogghléinu gert alvöru úr því sem ég er búin að tauta um í mörg ár og fundið mér einhvern kall að elda oní.

En slík er nú framtakssemin ekki. Sveinbjörn er húsfluga sem hefur verið þaulsætin hér í íbúðinni í einhverjar vikur og er þátttakandi í húshollningunni. Reyndar stóð ég í þeirri meiningu að húsflugur væru frekar skammlífar en ef það er rétt og þetta er ekkert alltaf sama flugan, þá villir hún allavega býsna vel á sér heimildir og aldrei sést nú nema ein í einu. En ég er reyndar hvorki mannglögg né fjárglögg og örugglega ekki fluguglögg heldur. Kannski er þetta ný fluga á hverjum degi.

En allavega, þegar svo var komið að ég var farin að heilsa flugunni upphátt þegar ég kom heim úr vinnunni á daginn sá ég að þetta dugði ekki og hún varð að fá nafn. Svo að nú heitir hún Sveinbjörn.

Hmm, kannski ætti ég að fara meira út á meðal fólks.