Þjóðarstoltið og feigðarósinn

Ein samstarfskona mín sem var á bókamessunni í Frankfurt var að segja frá því að hún hefði í fyrsta skipti á ævinni skammast sín fyrir að vera Íslendingur; kviðið fyrir því að segja frá því þegar hún mætti á fundi og vissi að hún þyrfti að mæta alls konar glósum og þreyttum bröndurum. Það lagaðist reyndar þegar á leið messuna.

En ég vissi alveg hvað hún átti við. Það rifjaðist upp fyrir mér þegar ég var úti í London í júlí og fékk mér hádegismat á Carluccio's á Christopher Place. Það voru smáskúrir svo að ég settist inn og þar er afar stutt á milli borða. Ég sat þar við hliðina á amerískum hjónum og við fórum fljótlega að tala saman. Ekki síst um Ísland. Þau vissu eitthvað af miklum uppgangi á Íslandi og þar kom að maðurinn spurði mig á hverju þetta byggðist allt saman; af hverju við lifðum svona góðu lífi.

Og ég vissi eiginlega ekki hverju ég átti að svara. Allt í einu fann ég að ég gat ekki bara sagt sannleikann - að velsældin væri meira og minna fengin með endalausu ódýru lánsfé, að það væru kannski takmörkuð raunveruleg verðmæti á bak við hana. Að margt benti til þess að nú færi að koma að skuldadögunum. Að þetta stefndi líklega allt til andskotans. Ég vissi þetta alveg (en hafði reyndar ekki gert mér neina grein fyrir því af hvaða þunga þetta myndi lenda á almenningi, sá bara fyrir mér hrun útrásarvíkinganna, vanda bankanna, fallandi gengi og að lífskjör myndu eitthvað versna).

En ég fann allt í einu að ég gat ekki sagt þetta við fólkið. Vissi hvaða spurningar myndu fylgja í kjölfarið og langaði ekkert að fá þær. Svo að ég reyndi að snúa mig út úr spurningunni, tautaði eitthvað um ódýra orku og góða menntun og þekkingariðnað og eitthvað í þá veru og tókst einhvern veginn að snúa samtalinu upp í spjall um tónlist, sem ég hef þó enn minna vit á en fjármálum, ef eitthvað er. En aðeins minni líkur á að fá óþægilegar spurningar.

Við vissum þetta öll. Meira að segja ég. Í vor og sumar ef við vorum ekki búin að átta okkur á þessu löngu fyrr. Og ef við vissum það, hvað þá með Seðlabankann og ríkisstjórnina og efnahagsráðgjafana og fjölmiðlana og alla hina sem eitthvað gátu gert?

Ef einhverntíma er rétt að tala um að flotið hafi verið sofandi að feigðarósi, þá er það núna.