Formóðir með fortíð

Ég nefndi forfeður mína, þá kunnu feðga Axlar-Björn og Svein skotta, í kommenti á blogginu hennar Gurríar áðan. Og í einhverjum tengslum við það rifjaðist upp fyrir mér það sem segir í Íslendingabók um eina formóður mína, prestsdóttur af norðausturhorninu. Ég veit svosem ekkert um þessa konu annað en það sem þarna stendur en síðan ég las það hef ég oft velt henni og hennar sögu fyrir mér. Textinn um hana er svona:

,,Eftir að hún skildi við fyrri mann sinn sigldi hún til "Trolleborgar-verksmiðju og átti þar barn með meistara sínum. Litlu síðar stal hann verksmiðjukassanum og strauk, en náðist og var settur í fangelsi, en hengdi sig í fangelsinu. Valgerður kom síðar upp aftur og giftist Guðmundi Bjarnasyni", segir Einar prófastur."

Þarna er nú mikil saga sögð í fáum orðum og greinilega óvenjuleg kona á ferðinni. Hún var fædd 1760 og ekki nóg með að hún skildi við manninn sinn - sem var ákaflega fátítt á 18. öld - heldur sigldi hún til útlanda 1787 eða 88 til að læra eitthvað gagnlegt í verksmiðjunni hjá Rewentlow greifa á Brahetrolleborg; þangað fór einhver hópur af ungum Íslendingum seint á 18. öld til að læra tóvinnu. Eitthvað hefur ekki gengið sem skyldi í náminu (kannski barneignir eða þjófóttir meistarar hafi truflað) því að í skjölum rentukammersins er þetta að finna (ég hef ekki lesið bréfin, þetta er bara það sem ég fann á netinu):

,,Eiríkur Hoff sækir til Colbjörnsens um náðargjöf handa systurdóttur sinni, Valgerði Skaftadóttur, sem hefir óskað eftir að hætta námi við Brahetrolleborg og vill í stað þess fara í vefnaðarnám. 11. ágúst 1788."

,,Valgerður Skaftadóttir skrifar Colbjörnsen og biður um að fá 1 dal á viku fyrir þann tíma, sem hún hefir verið veik og ekki getað unnið. 12. desember 1788."

,,Valgerður Skaftadóttir, Elín Einarsdóttir og Ragnheiður Böðvarsdóttir segjast ekki geta komist af með það sem þær fá til að sjá sér farborða og sækja um að fá einn dal á viku uns þær komist heim til Íslands. 21. febrúar 1789."

,,Elín Einarsdóttir og Valgerður Skaftadóttir skýra frá því, að þær ætli að setjast að á Íslandi (í Reykjavík og Grundarfirði) og spyrja hvaða styrki þær muni fá. 16. apríl 1789."

,,Valgerður Skaftadóttir biður um að fá far með skipi til Suðurlands og hljóta einhvern styrk. 1. maí 1789"

,,H. Jensen rentuskrifari leggur fram reikninga yfir það fé sem greitt hefir verið til stúlknanna Ragnheiðar Böðvarsdóttur, Valgerðar Skaftadóttur og Elínar Einarsdóttur. 31. oktober 1789. Reikningar og kvittanir fylgja með."

,,Mangor borgarlæknir í Kaupmannahöfn sendir reikning að upphæð 10 dalir og 40 sk. fyrir að lækna tvær íslenskar stúlkur, og leggur til að Ragnheiði Böðvarsdóttur verði veittur einhver framfærslustyrkur. 16. nóvember 1789."

Ég veit ekki hvort Valgerður formóðir mín var önnur þessara veiku íslensku stúlkna og heldur ekki hvort hún fór heim 1789 eða seinna. Heldur ekki hvort hún vann eitthvað við Innréttingarnar (eða á Grundarfirði?) en sjálfsagt er hægt að finna eitthvað um það. Ekkert er heldur minnst þarna á barneignir eða hengda barnsfeður. Kannski fór hún bara beint á norðausturhornið aftur. Reyndar veit ég það næst um konuna að hún eignast dóttur (formóður mína) árið 1802 með síðari manni sínum, Guðmundi; þau hafa varla gifst löngu fyrir þann tíma því hann var fæddur um 1782 og því rúmum 20 árum yngri en Valgerður. Hún lifði hann þó og 1835, ári eftir að hann dó, var hún matvinnungur á Presthólum. Annað veit ég svosem ekki um hana - en þetta er reyndar töluvert. Hún átti allavega ekki hversdagslega ævi.