Það er erfitt að hugsa sér matargerð án tómata. Reyndar er það vitaskuld auðveldara fyrir mig en marga sem yngri eru því að tómatar voru vissulega ekki daglega á borðum í Skagafirði þegar ég var að alast þar upp laust eftir miðja síðustu öld; helst að ég muni eftir þeim sem áleggi á einhverju fínna smurbrauði í veislum og ég lærði fljótt að sneiða langa vegu framhjá svoleiðis sneiðum, eins og raunar öðru torkennilegu grænmeti. Og allt grænmeti sem ekki var kartöflur, rófur, hvítkál og kannski gulrætur féll í torkennilega flokkinn.

Ég var reyndar orðin fullorðin þegar ég fór að borða tómata, nema kannski í formi tómatsósu. Lengi vel var mér meira að segja þannig farið að ég kúgaðist ef ég beit í hráan tómat. Ég man alltaf þegar ég var einhvern tíma á balli í Sjallanum og var að deyja úr hungri, líklega var þetta í fimmta bekk því þá fékk ég aldrei kvöldmat um helgar nema ef ég átti peninga, sem ég átti aldrei (ekki nema fyrir sígarettum og aðgöngumiða í Sjallann, auðvitað). Og sem ég gekk þarna um með garnagaul rakst ég á Tryggva Hansen, þá nokkuð hefðbundinn furðufugl en síðar torfhleðslugúrú og hofgoða, sem hafði líka verið aðframkominn af hungri en var betur staddur peningalega en ég, eða hafði aðra forgangsröð, allavega hafði hann herjað ofhlaðna danska smörrebrödsneið út úr þjónunum og sat og hámaði hana í sig. Ég féll á kné og grátbað hann um bita og hann brást vel við, skar bita og stakk beint upp í mig. Eina áleggið á bitanum var risastór tómatbátur og mér varð svo flökurt að minnstu munaði að ég skilaði tómatinum, brauðinu og meiru til beint yfir diskinn og Tryggva, og hefði það vissulega verið ill laun fyrir góðmennskuna og hugsanlega orðið til þess að mér hefði verið reist níðstöng seinna meir, þegar Tryggvi var búinn að læra slíkar listir. En af því varð nú ekki, ég hélt bitanum niðri nægilega lengi til að forða mér frá hrosshausnum.

Seinna lærðist mér að meta tómata að verðleikum og nú líður varla svo dagur að ég noti þá ekki í mat, annaðhvort eins og þeir koma fyrir eða soðna, steikta, bakaða, grillaða eða eldaða á annan hátt. Og vandséð hvernig hægt væri að verða án þeirra. Þótt reyndar geti ég alveg verið án innlendra eða innfluttra bragðlausra hálfgrænna gróðurhúsatómata. Ef ekki fást þokkalegir vel þroskaðir tómatar kaupi ég miklu frekar niðursoðna.

Ég eldaði rétti í dag, bæði í hádeginu fyrir nokkra vinnufélaga, og í kvöld fyrir okkur efnafræðistúdentinn, þar sem tómatar léku stórt hlutverk. Kvöldmaturinn var ýsa bökuð í tómatsósu með ítölskum kryddjurtum en hádegismaturinn var þetta hér:

Kjúklingur í kryddaðri tómatsósu

7-800 g kjúklingakjöt, beinlaust
nýmalaður pipar
salt
2 msk olía
1 laukur, saxaður fremur smátt
1 tsk garam masala
1 tsk oregano
1 tsk kummin
1/4 tsk kanell
chilipipar á hnífsoddi
1 dós tómatar

Kjúklingurinn skorinn í meðalstóra bita (t.d. 3 bita hver bringa) og þeir kryddaðir með pipar og salti. 1 msk af olíu hituð á nokkuð stórri pönnu og laukurinn látinn krauma í henni í nokkrar mínútur. Þá er garam masala, oregano, kummini, kanel og chili stráð yfir og steikt í 1-2 mínútur í viðbót, eða þar til kryddið er farið að ilma vel. Allt skafið af pönnunni yfir á disk. 1 msk af olíu bætt á pönnuna og kjúklingabitarnir snöggbrúnaðir á báðum hliðum við góðan hita. Laukblöndunni hellt aftur á pönnuna og síðan tómötunum ásamt leginum úr dósinni. Ef tómatarnir eru heilir er gott að merja þá í sundur með sleif. Hitað að suðu og síðan er hitinn lækkaður, lok lagt yfir og látið malla við fremur hægan hita í 10-15 mínútur, eða þar til kjúklingurinn er rétt orðinn gegnsoðinn (best að skera í einn bitann til að athuga það). Sósan smökkuð til og kjúklingurinn borinn fram, t.d. með kúskús eða salati.

Eða kúskússalati, eins og ég hafði með, af því að það var til minna kúskús en ég hélt. Þessi útgáfa er ekki mikið krydduð af því að hún er borin fram með vel kryddaðri sósu.

Kúskússalat

100 g kúskús
sjóðandi vatn eftir þörfum
safi úr 1/2 sítrónu
3-4 msk góð ólífuolía
nýmalaður pipar
salt
3-4 tómatar, þroskaðir
1 poki salatblanda (Caesarsalatblanda)

Kúskúsinu hellt í skál og sjóðandi vatni hellt yfir (150-200 ml til að byrja með, svo má bæta meira við eftir þörfum), hrært með gaffli og látið standa í nokkrar mínútur, eða þar til kúskúsið hefur drukkið allt vatnið í sig. Þá er sítrónusafanum hrært saman við og svo olíunni og kryddað með pipar og salti. Tómatarnir skornir í helminga, fræin skafin úr með skeið og svo eru tómatarnir skornir í ræmur og hrært saman við kúskúsið. Salatið sett í víða skál eða á fat, kúskúsinu hellt yfir og blandað dálítið.